Баланың күтіміне, тамақтануына, қауіпсіздігіне және сүйіспеншілігіне деген негізгі қажеттіліктерін қанағаттандырудан басқа, ата-аналардың алдында тағы бір маңызды міндет тұр: болашақ тұлғаның қалыпты психикалық дамуына жағдай жасау.
Адамдар мен жануарлар психикасының дамуындағы айырмашылықтар
Жануарларда да, адамдарда да психика үнемі дамып отырады. Бірақ біздің арамызда айтарлықтай айырмашылық бар: генетика жануарлардың психикасы мен сипатына едәуір дәрежеде әсер етеді. Олардың психикасының дамуы, шын мәнінде, биологиялық тәжірибені беру болып табылады: мысық-ана мысықтарға мысықтарға не жеуге болатынын, ал немен қоректенетінін, қалай аулау керектігін, қаншалықты биікке көтеріліп секіруге болатындығын, кімнен қорқу керек екенін көрсетеді. Қалғаны табиғатпен аяқталады: ол анадан алған білімі мен дағдыларын жылтыратады.
Адам психикасының толық дамуы үшін биологиялық тәжірибе жеткіліксіз - біз қоғамда, көптеген адамдар мен қарым-қатынастардың арасында өмір сүреміз. Сондықтан ерте балалық шағында жануарлар өсірген «Мауглидің» балалары іс жүзінде біздің қоғамның толыққанды мүшесі бола алмайды.
Психика дамуының биологиялық алғышарттары
Дұрыс қалыптасқан ми мен жүйке жүйесі негіз болған кезде ғана психиканың қалыпты дамуы туралы айтуға болады. Мидың анатомиясындағы өзгерістер туа біткен болуы мүмкін, жүкті әйелдің аурулары, тамақтануы, стресстері және т.б. Алуға болады: мысалы, желке-париетальды аймақтың жарақатымен санау қабілеті жоғалады.
Кейбір балаларда туа біткен қабілеттер мен белгілі бір іс-әрекетке бейімділік болады. Олар, мысалы, музыкалық аспаптарда ойнауды тез меңгеріп, осы қабілеттері жоқтарға қарағанда жақсы нәтижелерге қол жеткізе алады. Ересектердің міндеті - бұл бейімділікті уақытында тану және олардың дамуына жағдай жасау.
Жасқа байланысты өзгерістер психикалық белсенділікке де әсер етеді, мысалы, қартайған кезде қоршаған ортаға бейімделу қабілеті төмендейді, сондықтан егде жастағы адамдарға заманауи музыканы, сәнді және жастардың әдет-ғұрпын түсіну қиын.
Әлеуметтену
Психиканың қалыптасуы мен дамуына сыртқы орта ең үлкен әсер етеді: ата-аналардың қатынастары мен қатынастары, қоғам, дін, мәдениет, тұрмыс жағдайлары.
Қарым-қатынасқа деген қажеттілік - басты қажеттіліктердің бірі. Қарым-қатынас - бұл ақпарат беру ғана емес, сонымен бірге адамның өзін-өзі тануы. Өмір бойы қарым-қатынасқа деген көзқарас өзгереді: кішкентай бала үшін бұл назар аудару, содан кейін құрмет, түсіністік қажет.
Ақыл-ой дамуының кезеңдері
Ақыл-ой дамуы белгілі кезеңдерден тұрады. Егер дамудың қандай-да бір кезеңі өтпесе, онда ол енді қуып жете алмайды, психикада ауытқу болады.
Өмірдің бірінші жылында кішкентай адамның басты міндеті - қоршаған әлем туралы мүмкіндігінше көбірек ақпарат білу және анасынан жеткілікті назар аудару. Содан кейін, бірте-бірте анамен байланыс әлсірейді, ал үш жасқа қарай бала барған сайын «мен өзіммін» деп айтады. Үш жастан жеті жасқа дейін бала рөлдік ойындар ойнайды, оның болашақ әлеуметтік рөлдері белгіленеді. Сегіз жылдан кейін интеллект белсенді түрде дамып келеді.
Ақыл-ойдың артта қалуы шамадан тыс қорғанудан, ата-аналардың гендерлік рөлдерінің ауысуынан және тығыз байланыстың болмауынан болуы мүмкін.
