Психология саласында да, басқа социономикалық ғылымдар саласында да әртүрлі мамандар ойлап тапқан көптеген назар теориялары бар. Осы теорияларды білу адамға назар мен бақылау тетіктерін жақсы түсінуге көмектеседі.
Зейіннің көптеген теориялары бар. Мысалы, зейіннің моторлық теориясының жақтаушылары қозғалыс біздің ақыл-ой әрекетіміздің негізі деп тұжырымдайды. Көптеген адамдар бұлшықеттің қысылуы адамның назарын аударудың салдары деп санайды. Бірақ рефлекторлық теорияның жақтаушылары керісінше нәрселерді айтады.
Француз психологы Т. Рибо мен орыс психологы М. М. Lange, қозғалыс физиологиялық деңгейде зейінді қолдайды. Сондай-ақ, қозғалыстардың арқасында сезімдер сананың шоғырлануына немесе оған қарама-қарсы процеске бейімделеді.
Узнадзенің зейін теориясы бойынша оның адамның психикалық іс-әрекетінің қажетті шарты ретінде қызмет етуінің негізі қатынас болып табылады. Бұл психологтың айтуы бойынша, көңіл - бұл психиканың белгілі бір объектіге немесе адамның іс-әрекетіне сәйкестенуінің ерекше күйі, ол алдыңғы тәжірибенің адамның әрі қарайғы іс-әрекетіне әсер етуінен пайда болады. Яғни, назар бұрынғы тәжірибеге тікелей байланысты. Мысалы, ер адамды ит шағып алды. Егер бұрын ол адамның төрт аяқты досын байқамаған болса, енді ол көкжиекте пайда бола салысымен, ол осы аңның құлағының әр қимылын дереу шоғырландырады және қадағалайды. Дәл осындай мысалдарды адамның басқа автоматты реакцияларымен келтіруге болады.
Павлов, Сеченов және Ухтомский ұсынған зейіннің рефлекторлық теориясы бойынша зейіннің даму себептері бағдарлаушы рефлекстер мен реакциялармен байланысты, оның мақсаты адам психикасын ол сезінетін және қабылдаған нәрсеге бейімдеу болып табылады. Павловтың пікірінше, бұл бағдарлану реакциялары оңтайлы қозу немесе доминант жағдайын жасайды. Рефлекторлық теорияға сәйкес көптеген уақытша жүйке байланыстары шоғырлану қажет болған кезде мида пайда болады. Олар пайда болған кезде мидың іргелес бөліктері бітеліп, бүйірлік импульстар жүйке байланыстарының осы копуляциясы арқылы басқарылады, яғни доминант. Адам жасағысы келетін басқа әрекеттер тек автоматтандырылған.
Психология саласында да, басқа социомикалық ғылымдар саласында да әртүрлі мамандар ойлап тапқан зейін теориялары көп. Осы теорияларды білу адамға назар мен бақылау тетіктерін жақсы түсінуге көмектеседі.
